IN RUHANIAT    POST 27 ТАМЫЗ 2021    BY SUPER USER ҚАРАЛДЫ: 123

“Абылай хан резиденциясы” му­зей-кешенінде “Ата Заң – алтын тұғырымыз” атты көрме өтті. Шараның мақсаты – көпшілікті мемлекеттің қалыптасу тарихымен таныстырып, келушілерге қазақ хандығының құқықтық негізде дамуына атсалысқан Жошы, Қасым, Есім, Тәуке хандар мен Майқы, Қазыбек, Төле, Әйтеке би, Бұқар жырау сынды көрнекті тарихи тұлғалардың өмірі туралы әңгімелеу.

Көрме 5 бөлімнен тұрады. Онда хандар мен билер, “Жеті жарғы” заңы туралы құнды мәліметтер топтастырылған. Қазақстан Республикасы құқықтық жүйесінің қазіргі жағдайы туралы да деректер бар. Стендтерде моңғолдардың түркі даласын жаулап алуынан бастап, қазақ хандығының Ресей империясына қосылуына дейінгі заңнамаларды жасауға қатысқан тарихи қайраткерлер туралы қысқаша анықтама берілген. Бұл көрме мемлекеттің қалыптасу кезеңін және құқықтық жүйенің қалай жетілдірілгенін, құқықтар мен әдет-ғұрыптарға негізделген ережелер қалай пайда болғанын көрсетеді. Кейін ол елдің негізгі Заңына айналды.

Қазақстан аумағындағы алғашқы Конституциялардың бірі – Шыңғыс ханның “Ясы” заңдар жинағы. XVI-XVII ғасырларда ол “Қасым ханның қасқа жолы” және “Есім ханның ескі жолы” құқықтық нормаларымен алмастырылды. Тәуке хан тұсында үш жүздің көрнекті билері бұл заңдарды толықтырып, “Жеті жарғы” деп атады. Петропавл қаласының тұрғындары мен қонақтары көрмені 27-31 тамыз күндері тамаша­лай алады.

Әсемгүл ҚЫДЫБЕКОВА,

“Абылай хан резиденциясы” музей-кешені директорының орынбасары.

Тарих • 07 Қыркүйек, 2021

 «Рухани жаңғыру» бағдарламасының шеңберінде Көкшетау өңірінің жергілікті өлкетанушысы Мұрат қажы Ыдырысұлы бастаған топ былтырдан бері «Абылайдың қара жолы» атты маршрутпен экспедиция жүргізіп келеді. Олардың мақсаты – Абылай хан мен оның ұрпақтары, батырлары мен билерінің, атақты адамдардың туған, болған жерлеріне сапарлап, халықтың назарын тарихи оқиғаларға аудару.

Осының өзі бүгінгі ұрпақтың санасын селт еткізіп, елге, жерге деген патриоттық сезімдерін оятар деген үмітті де үкілеп келген. Алғашқы сапарын Қызылжардағы «Абылайдың ақ үйінен» бастаған былтырғы сапарлар жайлы қалың кітап та басылып шықты.

Ал биылғы сапар былтырғыдан да ұзақ болып екі аптаға созылған. Осы уақытта экспедиция мүшелері 7 мың шақырымнан артық жол жүрген. Биылғы экспедицияға Қы­зыл­жар­дағы «Абылай ханның резиденция­сы» музей-кешенінің қызметке­рі Алмас Әлімжанов та қосылып, бір­ге сапарлап қайтты. Экспедиция Қазақстан Республикасы Тәуел­сіз­дігінің 30 жыл­дық және Абылай ханның 310 жыл­дық мерейтойларына арналған екен. Са­пар­лаушылардың құрамына біз­дің облыс қана емес, Нұр-Сұл­тан, Кентау қалаларынан да өкіл­дер енген. Олардың арасында тарихшылар, журналистер, қоғам қайраткерлері, өлкетанушылар және хан ұрпақ­тары болған.

Сапардың маршруты Көкшетау қаласынан шығып, Ақмола, Пав­ло­дар, Шығыс Қазақстан, Ал­маты, Жамбыл және Қарағанды облыс­тарының аумақтарын қамтып, қай­тадан Көкшетауға жет­кен. Экспе­ди­ция мүшелері «Ұлы даланың ұлы есімдері» ұра­ны­мен Павлодар облысында Мұ­са Шормановтың, Мәшһүр-Жүсіп Кө­пеевтің кесенесіне соғып, жер­гілікті халықтан атақты тұлғалар туралы жаңа деректер жи­наған. Ал Шығыс Қазақстан облысы Семей өңірінде олар ұлы Абай мен Шәкәрімнің басына зиярат етіп және ұлы жазушы Мұхтар Әуезов­тің туған же­рінде, музейінде бол­ған. Алматы облысында Алтын-Емел­де болып, қазақтың ұлы ғалымы, Абы­лайдың шөбересі Шоқан Уәли­ха­новтың зиратына барып, зиярат еткен.

Жамбыл облысына келгенде Қор­дай ауданының Қырғыз елімен шектескен жеріндегі Кенесары хан­ның ескерткішіне гүл қо­йып, рухына құран бағыштапты. Со­ны­мен бірге ханның туған жері Көкшетаудан алып келген топы­рағын сеуіпті.

Осы жолдардың бәрінде экспе­диция мүшелері жергілікті ха­лық­пен, оның ішінде аузы дуалы ақса­қалдармен, ғалымдармен, өлке­та­ну­шылармен әңгімелесіп, олар­дың білетін деректерін жинаған, жә­дігерлер табуға тырысқан. Жер­гілікті БАҚ өкілдерімен кездесіп, өз­де­рінің мақсаттары туралы әңгі­ме­ле­ген. Әрине, бұл экспедиция алдарына архео­логиялық немесе тарихи мақ­сат қойған ғылыми емес, жоғарыда айтқанымыздай, ха­лық назарын ұлы тұлғалар мен та­рихи оқиғаларға аудару. Экспе­ди­ция өзі­нің мақсатына толық жет­кендігі де кө­рі­ніп тұр. Енді оның қорытындысы туралы жаңа жинақ шығарылмақ.

Жақсыбай САМРАТ

Солтүстік Қазақстан облысы

Әдебиет • 26 Тамыз, 2021

Қазақстандық орыс тілді жазушылар арасында Иван Шуховтың есімі айрықша аталады. Өйткені оның шығарма­шылығы негізінен қазақ даласын, оның тыныс-тіршілігін, халықтардың өзара сыйластығын суреттеуге арналған. Ол Солтүстік Қазақстан облысындағы казактардың Пресновка станицасында 1906 жылы өмірге келген. Бұл өңірде қазақтың атақты жазушылары Сәбит Мұқанов пен Ғабит Мүсірепов те туғаны белгілі. Бір түкпірде үш бірдей ірі жазушының туғандығы да бұл топырақтың қасиетін айғақтайды.

Иван Шухов – ерте танылған жазушы. Алғаш поэзия жанрын­да қалам сілтеген ол артынан үлкен про­заикке айналып, 37-нің қан­­ды қырғындарына дейін-ақ бір­не­ше романы Мәскеудегі орталық ба­­сылымдарда жа­рық көрген. Алайда сол жыл­дар­дың қаһарлы қысталаңы оны да жасқап, сотталмаса да қу­ғындалып, өзінің туған жеріне оралуға мәжбүр бол­ған. Ұзақ жылдар аудандық, об­лыс­тық газеттерде істеп, артынан Алма­тыға ауысып, 10 жылдай орыс тілінде шығатын әдеби журнал «Простордың» редакторы болды. Осы жылдарда қазақ жазушыларымен, соның ішінде екі жерлесі – С.Мұқа­нов және Ғ.Мү­сіреповпен тығыз шы­­­ғар­ма­шылық байланыста болып, олар­дың бірнеше ең­бегін орыс тіліне аударған. Өзі­нің де «Қа­сірет белдеуі» («Горь­кая ли­ния»), «Өшпенділік» («Не­­­на­висть»), «Преснов әңгі­ме­ле­рі» («Прес­новские рассказы»), «Америка­ның күн мен түні» («Дни и ночи Америки») және т.б. шығармалары қазақ тіліне аударылған. Еңбектері жоғары ба­ға­­ланып, кезінде Абай атындағы Мем­­лекеттік сыйлықты, екі рет Ең­­бек Қызыл Ту және бір рет «Ха­­­лық­тар дос­тығы» ордендерін алған. 

Биыл жазушының туғанына 115 жыл толып отыр. Осыған орай Петропавлдағы «Абылай хан ре­зиденциясы» музей-кешені Тәуел­сіздіктің 30 жыл­дығына арналған мә­де­ни шаралар шеңберінде И.Шу­хов­тың да мерейтойын атап өтуді жоспарлаған екен. Жуырда осы шара өткізіліп, оған жазушы­ның туған жерінен оны білетін адамдар келіп естеліктер айтты. Жер­гі­лікті ақын-жазушы­лар да қаламгер туралы ойларын ортаға сал­ды. Музей кешеннің директо­ры Аян Садаевтың айтуына қара­ған­да, туған жердің жарқын тұлға­ларын бүгінгі жас­тардың назары­на ұсыну өз жұмыстарының ма­ңызды ба­ғыттарының бірі екен. «Сон­дық­тан да Қазақстанға үлкен еңбек сіңірген И.Шуховтай дарын­ның жастарға үлгі болатын қырла­рын бүгінгі ұрпақ бі­луі керек», деді ол.

Мәдени іс-шараның ең қы­зық бөлігі жазушының ту­ған ауылы Пресновкадағы му­зе­йінің көшпелі көрмесі жинал­ғандардың назарына ұсынылуы болды. Мұнда оның тұтынған заттары, түрлі уақыттарда жа­рық көрген еңбектері, суреттері, қалам-қағаздары, жазу машинкасы, темекі тартатын трубкасы және т.б. жәдігерлер көпшіліктің қызығушылығын тудырды.

Жақсыбай САМРАТ

Петропавл