Жерлес жазушы ұлықталды

Әдебиет • 26 Тамыз, 2021

Қазақстандық орыс тілді жазушылар арасында Иван Шуховтың есімі айрықша аталады. Өйткені оның шығарма­шылығы негізінен қазақ даласын, оның тыныс-тіршілігін, халықтардың өзара сыйластығын суреттеуге арналған. Ол Солтүстік Қазақстан облысындағы казактардың Пресновка станицасында 1906 жылы өмірге келген. Бұл өңірде қазақтың атақты жазушылары Сәбит Мұқанов пен Ғабит Мүсірепов те туғаны белгілі. Бір түкпірде үш бірдей ірі жазушының туғандығы да бұл топырақтың қасиетін айғақтайды.

Иван Шухов – ерте танылған жазушы. Алғаш поэзия жанрын­да қалам сілтеген ол артынан үлкен про­заикке айналып, 37-нің қан­­ды қырғындарына дейін-ақ бір­не­ше романы Мәскеудегі орталық ба­­сылымдарда жа­рық көрген. Алайда сол жыл­дар­дың қаһарлы қысталаңы оны да жасқап, сотталмаса да қу­ғындалып, өзінің туған жеріне оралуға мәжбүр бол­ған. Ұзақ жылдар аудандық, об­лыс­тық газеттерде істеп, артынан Алма­тыға ауысып, 10 жылдай орыс тілінде шығатын әдеби журнал «Простордың» редакторы болды. Осы жылдарда қазақ жазушыларымен, соның ішінде екі жерлесі – С.Мұқа­нов және Ғ.Мү­сіреповпен тығыз шы­­­ғар­ма­шылық байланыста болып, олар­дың бірнеше ең­бегін орыс тіліне аударған. Өзі­нің де «Қа­сірет белдеуі» («Горь­кая ли­ния»), «Өшпенділік» («Не­­­на­висть»), «Преснов әңгі­ме­ле­рі» («Прес­новские рассказы»), «Америка­ның күн мен түні» («Дни и ночи Америки») және т.б. шығармалары қазақ тіліне аударылған. Еңбектері жоғары ба­ға­­ланып, кезінде Абай атындағы Мем­­лекеттік сыйлықты, екі рет Ең­­бек Қызыл Ту және бір рет «Ха­­­лық­тар дос­тығы» ордендерін алған. 

Биыл жазушының туғанына 115 жыл толып отыр. Осыған орай Петропавлдағы «Абылай хан ре­зиденциясы» музей-кешені Тәуел­сіздіктің 30 жыл­дығына арналған мә­де­ни шаралар шеңберінде И.Шу­хов­тың да мерейтойын атап өтуді жоспарлаған екен. Жуырда осы шара өткізіліп, оған жазушы­ның туған жерінен оны білетін адамдар келіп естеліктер айтты. Жер­гі­лікті ақын-жазушы­лар да қаламгер туралы ойларын ортаға сал­ды. Музей кешеннің директо­ры Аян Садаевтың айтуына қара­ған­да, туған жердің жарқын тұлға­ларын бүгінгі жас­тардың назары­на ұсыну өз жұмыстарының ма­ңызды ба­ғыттарының бірі екен. «Сон­дық­тан да Қазақстанға үлкен еңбек сіңірген И.Шуховтай дарын­ның жастарға үлгі болатын қырла­рын бүгінгі ұрпақ бі­луі керек», деді ол.

Мәдени іс-шараның ең қы­зық бөлігі жазушының ту­ған ауылы Пресновкадағы му­зе­йінің көшпелі көрмесі жинал­ғандардың назарына ұсынылуы болды. Мұнда оның тұтынған заттары, түрлі уақыттарда жа­рық көрген еңбектері, суреттері, қалам-қағаздары, жазу машинкасы, темекі тартатын трубкасы және т.б. жәдігерлер көпшіліктің қызығушылығын тудырды.

Жақсыбай САМРАТ

Петропавл

Абылайдың жолымен

IN RUHANIAT    POST 04 ҚЫРКҮЙЕК 2021           

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығы және Абылай ханның туғанына 310 жыл толуына орай “Абылай ханның қара жолы” экспедициясы ұйымдастырылды. Экспе­дицияның басты мақсаты – үш жүздің басын қосқан ханның мұрасын зерттеу. Экспедицияға біздің өңір мен Ақмола облысы, Нұр-Сұлтан және Кентау қалаларынан тарихшылар, журналистер, қоғам қайраткерлері, кәсіпкерлер, Абылай ханның ұрпақтары қатысты. Соның ішінде “Абылай хан резиденциясы” музей-кешенінің ғылыми-зерттеу бөлімінің қызметкері Аслан Әлімжанов та болды. Оның айтуынша, экспедиция бағыты Ақмола, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл және Қарағанды облыстарының аумағы арқылы өтіп, барлығы 7 мың шақырымды құрады.

– Шара барысында Абылайдың немересі Кенесарының туған жерінен бір уыс топырақ алу үшін Бурабайға тоқтадық. Оны колбаға салып, Кенесарының соңғы шайқасы болған Қырғызстан шекарасындағы Қордай ауданына апардық. Кентаудағы ұрпағы қабір тасын жасатты. Біз оны орнатып, Кенесарының туған жерінен әкелген топырақты салдық. Осындай игі іс Алтын Емел шатқалындағы Шоқан Уәлиханов жерленген жерде де жалғасын тапты, – дейді Аслан Әлімжанов.

Рабиға ЕРАЛЫ,

“Soltüstık Qazaqstan”.

Абылай ханның қара жолы

Абылайдың ақ үйі – патриотизм ошағы

Петропавлда «Абылайдың ақ үйі» аталған тарихи үйдің қирап, сүрудің аз-ақ алдында қалған жерінен оның баға жетпес ескерткіш екенін дәлелдеп ақсақалдар мен журналистер аман алып қалған еді.

Әсіресе, қазір «Егемен Қазақстанның» Солтүстік Қазақстан облысындағы меншікті тілшісі болып жүрген Жақсыбай Самрат ағамыздың еңбегі зор.  Ол Абылайға Петропавл қорғанының қарсысында ханның өзінің және патшалықтың жергілікті әкімшілігінің ұсынысымен  ІІ Екатерина патшайым қыстық үй салдырғанын дәлелдейтін құжаттар іздеп еліміздегі барлық архивтерді, деректерді ақтарумен қоймай бір шеті Санкт-Петербург пен Мәскеу қалаларының архивтеріне де барып, жұмыс істеген. Ақыры оның жұмысы нәтижелі болып, Мәскеудегі Сыртқы істер министрлігінің архивінен Абылайға салынған үйдің жоспары табылды.  Ал Омбы қаласының архивінен үй салуға шеберлердің жіберілгені және Абылайдың олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететіндігі жөнінде де құжаттар табылды. Соның арқасында енді құлатамыз, жер бетінен жоқ қыламыз деген үй қайтадан жанданып, жөндеу жұмыстары басталған.  Ал оны «құлату керек» деген шешімді жергілікті өлкетатанушыларды қатарына қосып алған мәдени мұраларды қорғауға міндетті шенеуніктердің өздері болған еді...

Абылайдың ақ үйін қорғауға ақсақалдар арасынан Кенжебек Әбішев атамыз үлкен еңбек сіңірген. Үйді қорғау жөнінде алғаш рет әңгіме қозғап, оны Жақсыбай Самратқа жеткізген де сол атамыз марқұм. Жергілікті әкімдік тарапынан сол кездегі облыс әкімінің орынбасары Қуат Есімханов ағамыздың да еңбегін атап айтқан жөн. Ол Жақсыбай Самрат пен облыстық архивтың сол кездегі директоры Жұқаш Қосыбаевтың Санкт-Петербург сапарын қаржыландыруға көмектескен еді.

Ал құжаттар табылғаннан «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының аясында үйді қалпына келтіруге бюджеттен алынатын қаражатты бөлдіруге күш салған сол жылдардағы облыстың әкімі Тайыр Аймұхамбетов еді Ол кісі үйдің тарихи маңыздылығын бірден түсініп, оны қалпына келтіру шығынан «Мәдени мұра» бағдарламасына бөлінген қаражаттар қатарына енгізе алды. Екі-үш жылға созылған жөндеу жұмыстарынан кейін Абылайдың ақ үйі 2008 жылғы тамызда музей ретінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың лентасын қиюымен есігін айқара ашты.

Міне, осы ағаларымыздың арқасында қазір Қызылжар қаласында «Абылайдың ақ үйі» ханның резиденциясы музейі ретінде асқақтап тұр. Қалаға алыс-жақыннан келген қонақтардың оған кірмейтіні жоқ шығар. Тіпті, алыстан туыстарына келген қонақтар, құдалар да Абылайдың үйіне соқпай кетпейді. Соның арқасында жылына 25-30 мың адамдай адам музейдің қонағы болады. Қала және облыс мектептерінің оқушылары үлкен топпен экскурсияға келеді. ЖОО мен орта арнаулы оқу орындарының студенттері де біздің жиі қонағымыз. Біз ғана емес барлық журналистер, білікті адамдар Абылайдың ақ үйін облыстағы ең басты тарихи мұра деп санайды. Оған келген жастарға отандық патриотизм рухы егіліп, әңгімелер айтылады. Талай жастың көздерінде жарқ еткен ұшқын пайда болатынын да көзіміз көрді. Әсіресе, «Аңырақай соғысының» экспозициясы және Абылай ханның балауыздан жасалған мүсініне жастар құмартады. Олардың алдында жас балғындардың ұзағырақ тұратынын бақылаймыз. Сонымен бірге оларға қазақтардың қару-жарақтары да қызығушылық тудырады. Осындағы көріністерден кейін талай жас қазақ тарихына қызығушылық білдіріп, сұрақтары көбейетінін тарих пәнінің мұғалімдерінің аузынан жиі естиміз. Экскурсияға келгендерге біздің көп жылдардан бері қызмет атқаратын білікті мамандарымыз Гүлнәр Жұмабекова, Люмила Шераухова және т.б. Абылайдың қызметі мен ХVІІІ ғасырдағы қазақ өмірінен әңгімелер айтады.  Қазір музейде директорымыз Аян Садаев бастаған 30 шақты адам қызмет істеп, нәпахасын айыруда. Тек оған республикалық мәртебенің берілуі шешілмей тұр. Абылай ханның еліміздегі жалғыз музейі болса да оған осы мәртебе әлі берілмей-ақ қойды.

«Отан қорғаушы күніне» және Жеңістің 75 жылдығына арнап «Ер есімі- ел есінде» атты патриоттық көрме ұйымдастырдық. Карантин күндерінде де музейіміз жұмысын жалғастырып, онлайн режімде жұмыс істеді. Біз көрермендерге 25-тен астам онлайн тақырыптық экскурсиялар, музей сабақтары, дәрістер мен интерактивті шаралар ұсындық. Ол 4500-5000 – дай көрерменді қамтыды. Жалпы, біздің музейіміз облыстағы патриотизм ошағы деуімізге толық негіз бар.

Әсемгүл Қыдбекова,
«Абылай хан резиденциясы»
музейі директорының орынбасары

Егемен Қазақстан

Абылай ханмен тілдескен түн

Елімізде «Рухани жаңғыру» бағдарламасын іске асыру аясында 30 тамыздан бастап «Музейлер шеруі» атты жалпыреспубликалық акция бастау алған еді. Жуырда осы ауқымды шара Қызылжардағы «Абылай хан резиденциясы» музей-кешенінде жалғасын тапты.

Парад музеев

Бұл акцияның мақсаты  ұлттық мәдени мұралардың жалпы халыққа қолжетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған. Әсіресе, ол жастар санасына ұлттық тарихтан терең хабар береді. Сонымен бірге ол мә­дениет пен өнер саласын­да мемлекет тарапынан болып жатқан іс-шараларға қазақ­стандықтардың назарын, аза­мат­тарға «Рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарламалары туралы біршама ақпарат беруді мақсат еткен. Экспонаттармен танысудың өзі тарихтың қызық­ты сюжеттері, квест, викториналар, мастер-кластар, экскурсиялар арқылы өтіп, жастарды жалықтырмайтын, керісінше қызығушылығын тудыратын іс-шаралар арқылы жүргізіледі.